Jak Bill Gates i partnerzy wykorzystali swoją siłę przebicia, aby kontrolować globalną reakcję na Covid cz. 1 i 2

Jak Bill Gates i partnerzy wykorzystali swoją siłę przebicia, aby kontrolować globalną reakcję na Covid - przy niewielkim nadzorze

Cztery organizacje zdrowotne, ściśle współpracujące ze sobą, wydały prawie 10 miliardów dolarów na przeciwdziałanie Covid na całym świecie. Ale zabrakło im kontroli rządów i nie osiągnęły swoich własnych celów - wynika z dochodzenia POLITICO i WELT.

Gdy Covid-19 uderzył, rządy całego świata nie były przygotowane. Od Ameryki, przez Europę, aż po Azję, zaczęły minimalizować zagrożenie i zamykać swoje granice w nieudanych próbach powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa, który wkrótce ogarnął cały świat. Podczas gdy najpotężniejsze kraje patrzyły do wewnątrz, cztery pozarządowe organizacje zajmujące się zdrowiem na świecie zaczęły przygotowywać plany walki na śmierć i życie z wirusem, który nie znał granic.

Jak wynika z siedmiomiesięcznego śledztwa przeprowadzonego przez dziennikarzy POLITICO w USA i Europie oraz niemiecką gazetę WELT, nastąpiło stałe, niemal nieuchronne przesunięcie władzy z przytłoczonych rządów na grupę organizacji pozarządowych. Uzbrojone w wiedzę fachową, wzmocnione przez kontakty na najwyższych szczeblach państw zachodnich i umocnione przez dobrze rozwinięte relacje z producentami leków, cztery organizacje przejęły role często odgrywane przez rządy - ale bez odpowiedzialności rządów.

Podczas gdy narody wciąż debatowały nad powagą pandemii, grupy zidentyfikowały potencjalnych producentów szczepionek i ukierunkowały inwestycje w rozwój testów, leczenia i zastrzyków. Wykorzystały też swoje wpływy w Światowej Organizacji Zdrowia, aby pomóc w stworzeniu ambitnego, ogólnoświatowego planu dystrybucji tych narzędzi Covid do potrzebujących krajów, choć ostatecznie nie spełnił on swoich pierwotnych obietnic.

Te cztery organizacje współpracowały ze sobą w przeszłości, a trzy z nich miały wspólną historię. Największą i najpotężniejszą była Fundacja Billa i Melindy Gatesów, jedna z największych filantropii na świecie. Następnie była Gavi, globalna organizacja zajmująca się szczepieniami, którą Gates pomógł założyć, aby zaszczepić ludzi w krajach o niskich dochodach, oraz Wellcome Trust, brytyjska fundacja badawcza z wielomiliardowym funduszem, która współpracowała z Fundacją Gatesa w poprzednich latach. Wreszcie, była Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, lub CEPI, międzynarodowa grupa badawczo-rozwojowa zajmująca się szczepionkami, którą zarówno Gates, jak i Wellcome pomogli stworzyć w 2017 roku.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w biedniejszych krajach, w tym Lekarze bez Granic, wyrażały dyskomfort z powodu koncepcji, że zdominowane przez Zachód grupy, zatrudniające elitarne zespoły ekspertów, miałyby pomagać w podejmowaniu decyzji dotyczących życia i śmierci ludzi w biedniejszych krajach. Te napięcia wzrosły, gdy Fundacja Gatesa sprzeciwiła się wysiłkom zmierzającym do zniesienia praw własności intelektualnej, co krytycy postrzegali jako ochronę interesów gigantów farmaceutycznych przed ludźmi z biedniejszych krajów.

"Co sprawia, że Bill Gates ma kwalifikacje do udzielania rad i doradzania rządowi USA w kwestii tego, gdzie powinni przeznaczyć ogromne zasoby?" zapytała Kate Elder, starszy doradca ds. polityki szczepionkowej w kampanii dostępu Lekarzy bez Granic.

Wkrótce jednak rządy w Stanach Zjednoczonych i Europie zaoferowały czterem grupom swoje własne, kluczowe wsparcie. Organizacje wydały co najmniej 8,3 miliona dolarów na lobbing w USA i Unii Europejskiej, według analizy ujawnionych informacji o lobbingu. Kiedy minionej wiosny liderzy CEPI starali się uzupełnić kasę grupy, wydali 50 000 dolarów, częściowo po to, by zabiegać o 200 milionów dolarów rocznego finansowania ze strony rządu amerykańskiego, jak wynika z dokumentów i rozmów z pracownikami Kapitolu.

Działania te przyniosły efekt. Podczas gdy wysiłki prezydenta Joe Bidena, aby uzyskać dodatkowe 5 miliardów dolarów na międzynarodową pracę administracji w walce z wirusem, nie powiodły się w Kongresie, udało mu się wcisnąć 500 milionów dolarów dla CEPI do swojego projektu budżetu - 100 milionów dolarów rocznie przez pięć lat.

Pieniądze te, które nie zostały jeszcze zatwierdzone, pomogłyby temu, co większość ekspertów od globalnego zdrowia zgadza się, że jest to ważna sprawa, nie tylko w kategoriach humanitarnych, ale w zapobieganiu biedniejszym krajom, by nie stały się wylęgarnią nowych wariantów. Większość uważa, że Fundacja Gatesa i inne grupy zasługują na uznanie nie tylko za ich pracę na rzecz ratowania życia, ale za to, że są prawie jedynym graczem w mieście o wystarczającym zasięgu do walki z pandemią.

Jednak, jak wynika z dochodzenia, rozbudowana polityka i potęga finansowa tych grup w Stanach Zjednoczonych i Europie umożliwiły im kierowanie międzynarodową odpowiedzią na najważniejsze wydarzenie zdrowotne minionego stulecia w czasie, gdy rządy były zdezorientowane.

Śledztwo, które opierało się na ponad czterech tuzinach wywiadów z amerykańskimi i europejskimi urzędnikami oraz specjalistami w dziedzinie zdrowia globalnego, nakreśliło krok po kroku drogę, przez którą znaczna część międzynarodowej reakcji na pandemię Covid przeszła od rządów do prywatnie nadzorowanej globalnej grupy ekspertów pozarządowych. Opisuje również znaczące finansowe i polityczne powiązania, które umożliwiły im osiągnięcie takiej siły przebicia na najwyższych szczeblach rządu USA, Komisji Europejskiej i WHO.

Urzędnicy, którzy rozmawiali z POLITICO i WELT pochodzą z najwyższych szczebli rządów w USA i Europie, w tym w agencjach zdrowia. Zapewniono im anonimowość, aby mogli szczerze opowiedzieć o tym, jak ich administracje podchodziły do międzynarodowej odpowiedzi na Covid i jakie błędy popełniono w trakcie ich kadencji. Wielu z nich miało do czynienia bezpośrednio z przedstawicielami czterech globalnych agencji zdrowia, niektórzy na co dzień.

POLITICO i WELT zbadały protokoły spotkań, a także tysiące stron ujawnień finansowych i dokumentów podatkowych, które ujawniły, że grupy wydały prawie 10 miliardów dolarów od 2020 roku - taką samą kwotę jak wiodąca amerykańska agencja, której zadaniem jest walka z Covid za granicą. Jest to jedno z pierwszych kompleksowych rozliczeń wydatków organizacji zajmujących się globalnym zdrowiem na globalną walkę z pandemią.

Teraz krytycy podnoszą istotne pytania dotyczące sprawiedliwości i skuteczności reakcji grupy na pandemię - oraz poważne ograniczenia zlecania reakcji na pandemię niewybieralnym, prywatnie finansowanym grupom.

"Myślę, że powinniśmy być głęboko zaniepokojeni" - powiedział Lawrence Gostin, profesor Uniwersytetu Georgetown, który specjalizuje się w prawie zdrowia publicznego. "Mówiąc bardzo dosadnie, pieniądze kupują wpływy. A to jest najgorszy rodzaj wpływu. Nie tylko dlatego, że to pieniądze - choć to ważne, bo pieniądze nie powinny dyktować polityki - ale także dlatego, że to preferencyjny dostęp, za zamkniętymi drzwiami."

Gostin powiedział, że taka władza, nawet jeśli napędzana dobrymi intencjami i ekspertyzą, jest "antydemokratyczna, ponieważ jest wyjątkowo nietransparentna i nieprzejrzysta" i "pozostawia w tyle zwykłych ludzi, społeczności i społeczeństwo obywatelskie."

Podczas gdy dziesiątki globalnych organizacji zdrowotnych uczestniczyły w światowej odpowiedzi na Covid, śledztwo POLITICO i WELT skupiło się na tych czterech organizacjach ze względu na ich powiązania ze sobą - zarówno Gavi, jak i CEPI otrzymały fundusze zalążkowe od Fundacji Billa i Melindy Gatesów - oraz dlatego, że razem odgrywały kluczową rolę w doradzaniu rządom i WHO.

WHO miała kluczowe znaczenie dla dojścia tych grup do władzy. Wszystkie miały wieloletnie powiązania z tą globalną instytucją zdrowotną. Zarządy zarówno CEPI, jak i Gavi mają specjalnie wyznaczonego przedstawiciela WHO. Istnieją również drzwi obrotowe pomiędzy zatrudnieniem w grupach a pracą dla WHO: Byli pracownicy WHO pracują obecnie w Fundacji Gatesów i CEPI; niektórzy, jak Chris Wolff, zastępca dyrektora ds. partnerstwa krajowego w Fundacji Gatesów, zajmują ważne stanowiska.

Duża część wpływów tych grup w WHO wynika po prostu z pieniędzy. Od początku pandemii w 2020 roku Fundacja Gatesów, Gavi i Wellcome Trust przekazały łącznie ponad 1,4 miliarda dolarów na rzecz WHO - to znacznie większa kwota niż większość innych oficjalnych państw członkowskich, w tym Stany Zjednoczone i Komisja Europejska, według danych dostarczonych przez WHO.

"Musisz pamiętać, że kiedy masz do czynienia z Fundacją Gatesów, to prawie tak, jakbyś miał do czynienia z innym dużym krajem, jeśli chodzi o ich darowizny dla tych globalnych organizacji zdrowotnych", powiedział były starszy urzędnik ds. zdrowia w USA.

Współpracując ściśle z WHO, te cztery grupy odegrały główną rolę w stworzeniu inicjatywy znanej jako Access to Covid-19 Tools Accelerator, lub ACT-A, która skupiała się na zabezpieczeniu i dostarczeniu testów, leczenia i dawek szczepionek do krajów o niskich i średnich dochodach na całym świecie. COVAX - specjalne konsorcjum prowadzone przez Gavi, CEPI i UNICEF - jest filarem szczepionkowym inicjatywy ACT-A.

Jednak ACT-A nie osiągnął swoich celów w zakresie dostaw do 2021 r. na wszystkich trzech frontach - w zakresie testowania, dystrybucji szczepionek i leczenia, zgodnie z niezależnym przeglądem przeprowadzonym przez Dalberg Global Development Advisors, firmę doradczą w zakresie polityki z siedzibą w Nowym Jorku.

Zespół diagnostyczny ACT-A postawił sobie za cel udostępnienie 500 milionów testów krajom o niskich i średnich dochodach do połowy 2021 roku. Zaopatrzył się w zaledwie 84 miliony testów do czerwca 2021 roku, czyli zaledwie 16 procent swojego celu, jak wynika z raportu. Zespół terapeutyczny pierwotnie wyznaczył cel dostarczenia 245 milionów terapii do krajów o niskich i średnich dochodach do 2021 roku, ale później zmienił cel na 100 milionów nowych terapii do końca 2021 roku. Do czerwca tego roku zespół terapeutyczny przydzielił tylko około 1,8 miliona terapii.

COVAX postawił sobie za cel dostarczenie 2 miliardów dawek szczepionek do końca 2021 roku. Do września tego roku dostarczył jedynie 319 milionów dawek.

Chociaż COVAX znacznie przyspieszył dostarczanie dawek później w 2021 r. i w 2022 r., rządy z trudnością dostały zastrzyki do rąk. W sierpniu 2022 roku tylko około 20 procent Afrykanów było zaszczepionych - niebezpiecznie niski odsetek - według Africa CDC.

Liderzy grup twierdzą, że nie byli w stanie osiągnąć swoich celów w dużej mierze dlatego, że bogate, zachodnie rządy były opieszałe, by wykonać krok do przodu i udostępnić ogromne transze szczepionek i leków, które były potrzebne do ochrony świata. Grupy mówią, że stanowiły kluczowy głos w sprawie cierpienia i potrzeb biedniejszych narodów, bez którego postęp mógł być znacznie wolniejszy.

"Ujmując to w bardzo prostacki sposób, pieniądze kupują wpływy. A to jest najgorszy rodzaj wpływu. Nie tylko dlatego, że to pieniądze [...], ale także dlatego, że to preferencyjny dostęp, za zamkniętymi drzwiami."   

Lawrence Gostin, profesor Uniwersytetu Georgetown, który specjalizuje się w prawie dotyczącym zdrowia publicznego

"Fundacja Gatesów skupiła się na wspieraniu globalnej odpowiedzi, która zapewniłaby krajom o niskich i średnich dochodach przystępny, sprawiedliwy dostęp do najlepszych danych i narzędzi dostępnych do walki z kryzysem" - powiedział w oświadczeniu Mark Suzman, prezes Fundacji Gatesów. "W niektórych obszarach widzieliśmy sukcesy. W najbardziej krytycznej kwestii sprawiedliwego dostępu do szczepionek, świat jako całość zawiódł, ponieważ kraje o wysokich dochodach początkowo zmonopolizowały dostępne dostawy." Fundacja nie zgodziła się by Gates udzielił komentarza.

W sprawie walki o terminowe dostarczanie dawek szczepionek do krajów o niskim i średnim dochodzie, Seth Berkley, dyrektor generalny Gavi, powiedział w wywiadzie, że organizacja faktycznie osiągnęła jeden ze swoich pierwotnych celów, polegający na dystrybucji 950 milionów dawek do końca 2021 roku do krajów o niskim dochodzie, mimo że nie udało się zrealizować jednej z pierwotnych obietnic dystrybucji 2 miliardów dawek. (COVAX dostarczył te 950 milionów dawek do stycznia 2022 r.).

"Bardzo łatwo jest siedzieć tam na zewnątrz i krytykować to, co robimy. To, czego potrzebujemy, to uczciwa ocena w oparciu o działania, które podjęliśmy w tym czasie z wiedzą, którą mieliśmy w tym czasie" - powiedział Berkley.

Rzecznik CEPI ujął to w ten sposób: "Chociaż jest wiele rzeczy, które możemy poprawić, byłoby niedokładne przypisywanie całej winy za niepowodzenia globalnej odpowiedzi właśnie tym organizacjom, które zrobiły więcej niż ktokolwiek inny, aby spróbować rozwiązać problemy z dostawą szczepionek i nierównością".

"Wyzwaniem, przed którym stanęliśmy, była konieczność zapewnienia biednym krajom dostępu do szczepionek w momencie, gdy firmy były w stanie sprzedać obiecujący produkt najwyższemu oferentowi" - powiedział rzecznik.

Jeremy Farrar, dyrektor Wellcome Trust, uderzył w podobną nutę. "Kompleksowa gotowość i odpowiedź na pandemię wymaga tego rodzaju finansowania i międzynarodowej współpracy, które tylko rządy mogą zebrać", powiedział.

Farrar bronił jednak partnerstwa ACT-A jako "najlepszego mechanizmu, jaki mamy do dostarczania ratujących życie narzędzi Covid-19 na całym świecie".

"Przed utworzeniem ACT-A nie było formalnego mechanizmu w miejscu, aby koordynować i przyspieszać rozwój, produkcję i sprawiedliwy dostęp do interwencji Covid-19 na całym świecie", powiedział. "Chociaż ACT-A może nie być doskonały ... globalna odpowiedź byłaby uboższa i znacznie bardziej rozproszona bez niego".

Dochodzenie POLITICO i WELT odkryło jednak, że struktura ACT-A zmniejszyła odpowiedzialność. Przedstawiciele ACT-A ustalali priorytety finansowania i prowadzili kampanię na rzecz darowizn. Ale pieniądze - w sumie 23 miliardy dolarów - trafiły bezpośrednio do podmiotów zaangażowanych w inicjatywę, takich jak Gavi i CEPI. Chociaż strona internetowa ACT-A śledzi, ile pieniędzy zostało zebranych, jest prawie niemożliwe, aby powiedzieć dokładnie, gdzie wszystkie z nich poszły.

Na podstawie indywidualnej bazy danych Covid każdej organizacji nie można dokładnie określić, jak grupy wydały pieniądze zebrane za pośrednictwem ACT-A. Trudno jest również określić w danych o dotacjach i inwestycjach organizacji, ile przekazały one specjalnie na programowanie ACT-A. Na przykład, organizacje nie używają "ACT-A" lub podobnej terminologii w swoich opisach dotacji i inwestycji.

"W teorii myślę, że to był świetny pomysł", powiedziała Gayle Smith, która kierowała globalną odpowiedzią Departamentu Stanu USA na Covid-19 w zeszłym roku, odnosząc się do ACT-A. Ale zakwestionowała jego odpowiedzialność.

"W praktyce ... nie było jednego dyrektora" - powiedziała Smith. "Kto jest wielkim szefem tego całego przedsięwzięcia? W globalnej sytuacji kryzysowej, takiej jak ta, musimy być w stanie dostarczyć środki zaradcze do wszystkich wszędzie tak szybko, jak to możliwe."

Bruce Aylward, który koordynuje pracę ACT-Accelerator w WHO, powiedział, że ACT-A został celowo utworzony ze zdecentralizowaną strukturą, aby ograniczyć biurokrację. Powiedział, że każda agencja była odpowiedzialna za swoją własną księgowość i i zawieranie umów bezpośrednio z darczyńcami.

Smith i inni ściśle zaangażowani w globalną walkę z Covidem twierdzą, że powinna być silniejsza ręka przy sterze.

Kiedy dawki szczepionek zaczęły napływać do COVAX, wiele biednych krajów i prowincji nie było przygotowanych do ich obsługi. A podczas długich opóźnień wielu potencjalnych beneficjentów straciło wiarę w globalny system opieki zdrowotnej.

"Myślę, że gdybyśmy mieli szczepionkę wcześniej, zasięg byłby o wiele, wiele, wiele lepszy" - powiedział Stephen Bordotsiah, miejski dyrektor służby zdrowia w regionie Bolgatanga w Ghanie, który otrzymał znaczne dawki z COVAX.

Podczas gdy ACT-A poświęcił większość swojego czasu i zasobów na zabezpieczenie dawek, niewiele pieniędzy poszło na poprawę systemów zdrowotnych w terenie. Z 23 miliardów dolarów, które ACT-A i jego agencje przyjmujące - w tym Gavi i CEPI - zebrały, tylko 2,2 miliarda dolarów poszło na wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej, jak wynika z własnego narzędzia śledzenia finansowania inicjatywy WHO.

Aylward obarczył winą za wszelkie niedociągnięcia ACT-A "czynniki, które były poza kontrolą akceleratora", w tym brak rządowego finansowania dystrybucji narzędzi Covid do krajów o niskich dochodach. "Każdy polityk stał tam i mówił wszystkie właściwe rzeczy. Chcieli zrobić właściwe rzeczy" - powiedział Aylward. "Musieliśmy stworzyć sprzyjające środowisko, aby pozwolić im to zrobić".

Teraz, cztery grupy wydają miliony dolarów, aby lobbować w USA i UE, w celu przyjęcia ich priorytetów dla następnej pandemii, z których niektóre obejmują wzmocnienie lokalnych systemów opieki zdrowotnej. Inne inicjatywy obejmują inwestowanie większych pieniędzy w badania i rozwój, w nadziei na stworzenie szczepionek nowej generacji i rozszerzenie sieci nadzoru na całym świecie.

Tymczasem wielu specjalistów od zdrowia globalnego kwestionuje, czy grupy są w stanie przeprowadzić rygorystyczne autopsje niezbędne do zbudowania silniejszego globalnego systemu reagowania na przyszłość.

"Nikt tak naprawdę nie rozlicza tych aktorów. A to właśnie oni naprawdę kształtują naszą zdolność do reagowania na pandemie." 

Sophie Harman, profesor polityki międzynarodowej, Queen Mary University of London

"Nikt tak naprawdę nie rozlicza tych aktorów" - powiedziała Sophie Harman, profesor polityki międzynarodowej na Queen Mary University of London. "A to właśnie oni naprawdę kształtują naszą zdolność do reagowania na pandemie".

Każda z czterech organizacji powiedziała, że dokonuje przynajmniej pewnej wewnętrznej refleksji nad swoją pracą w ramach Covid.

CEPI kończy ocenę swojej pracy w ciągu ostatnich pięciu lat, w tym nad Covidem, i planuje opublikować ją w całości we wrześniu. Przedstawiciele Gates Foundation i Wellcome powiedzieli, że ich organizacje zakończyły wewnętrzne przeglądy, choć na stronach internetowych tych grup nie ma formalnej publikacji tych ustaleń. Gavi zleciła również firmie zewnętrznej przeprowadzenie przeglądu COVAX i planuje opublikować jego wyniki. Nie jest jasne, kiedy ten raport zostanie upubliczniony. Grupa opublikowała w środę na swojej stronie internetowej ogólny dokument dotyczący wniosków wyciągniętych z Covid.

Przedstawiciele ACT-A powiedzieli, że konsorcjum dokonało przeglądu swoich prac nad Covidem po opublikowaniu raportu Dalberga w 2021 roku. Odniosło się do jego zaleceń i powiedziało, jak będzie się doskonalić w dokumencie planowania strategicznego opublikowanym na swojej stronie internetowej w październiku 2021 roku. Śledzi również tę pracę wewnętrznie, powiedział rzecznik ACT-A.

Rozdział 1

Wypełnianie pustki

Na kilka dni przed Sylwestrem 2019 roku pewien mężczyzna we Francji zameldował się w szpitalu, skarżąc się na gorączkę i duszności. Lekarze nie wiedzieli wtedy - i nie zdawali sobie sprawy aż do kilku miesięcy później - że mężczyzna prawdopodobnie rozwinął jeden z pierwszych przypadków Covid-19.

Wirus ten krążył w Chinach w tygodniach poprzedzających hospitalizację mężczyzny, ale rząd w Pekinie odmówił podzielenia się szczegółami na temat nowo nazwanego SARS-CoV-2. Dopiero w Sylwestra WHO została po raz pierwszy powiadomiona o przypadkach "wirusowego zapalenia płuc", które rozprzestrzeniało się w alarmującym tempie.

Najwyżsi urzędnicy w całych Stanach Zjednoczonych i Europie obserwowali wiadomości z daleka, postrzegając wirusa jako problem Pekinu - nie reszty świata. Najwyżsi urzędnicy administracji Trumpa, w tym prezydent, zlekceważyli ostrzeżenia. W Europie, ocena ryzyka z Europejskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób w dniu 9 stycznia stwierdziła, że "prawdopodobieństwo wprowadzenia do UE jest uważane za niskie, ale nie można go wykluczyć."

Następnie, 18 stycznia, CDC potwierdziło pierwszy amerykański przypadek Covid.

Urzędnicy zajmujący się zdrowiem publicznym w Stanach Zjednoczonych i Europie zaczęli zastanawiać się, jak zareagować, gorączkowo próbując zamknąć granice i odizolować osoby, które uzyskały pozytywny wynik.

Słabnąca odpowiedź nie powinna być zaskoczeniem: w 2019 roku administracja Trumpa zakończyła ćwiczenie, w którym najwyżsi urzędnicy służby zdrowia określili, że Stany Zjednoczone nie są przygotowane do walki z globalną pandemią. Trzy lata wcześniej, w 2016 roku, Wielka Brytania przeprowadziła ćwiczenie symulacyjne dla hipotetycznej pandemii grypy, które wykazało, że jej system opieki zdrowotnej stałby się przytłoczony w takim przypadku.

Ani Stany Zjednoczone, ani Europa nie zrobiły w międzyczasie wiele, aby zwiększyć swoją gotowość - chociaż były uważane przez globalną społeczność zdrowotną za prawdopodobnie najbardziej zdolne ze wszystkich regionów świata do radzenia sobie z pandemią. Ale byli też inni gracze - organizacje pozarządowe - które były znacznie lepiej przygotowane, poświęcając się walce z Zika, Ebolą i podobnymi epidemiami, które przekraczały granice państw.

Największą z nich była Fundacja Billa i Melindy Gatesów, której ogromne wpływy są również nicią łączącą te grupy.

Bill Gates i Melinda French Gates założyli fundację w 2000 roku, wykorzystując pieniądze z czasów pracy Billa Gatesa w Microsofcie do rozpoczęcia filantropii. W 2006 roku Warren Buffett, prezes wielkiego holdingu Berkshire Hathaway, ogłosił, że przekaże fundacji większość swojej fortuny.

Fundacja czerpie z funduszu wieczystego o wartości 70 miliardów dolarów i co roku przekazuje miliardy dolarów organizacjom zajmującym się najtrudniejszymi problemami zdrowotnymi na świecie. Bill Gates zobowiązał się niedawno, że przekaże fundacji praktycznie całą swoją fortunę, a organizacja zwiększy swoje wydatki z prawie 6 mld dolarów rocznie do około 9 mld dolarów do 2026 roku.

Jedna z największych filantropii na świecie, Fundacja Gatesów pomogła stworzyć zarówno Gavi, jak i CEPI oraz ma przedstawicieli w obu ich zarządach.

Gavi powstało w 1999 roku dzięki 750 milionom dolarów od Fundacji Gatesów, aby zawrzeć z firmami farmaceutycznymi umowy na szczepionki dla krajów o niskich dochodach. Zdecydowana większość jej finansowania to darowizny od rządów. Organizacja skupia się wyłącznie na immunizacji, a jej zarząd składa się z wielu przedstawicieli z globalnego południa.

CEPI wystartowało w 2017 roku z finansowym wsparciem Fundacji Gatesów, Wellcome Trust, Norwegii i Indii, z misją finansowania badań i rozwoju szczepionek. W ciągu ostatnich pięciu lat organizacja, którą kieruje Richard Hatchett, były urzędnik administracji Obamy, stała się jedną z wiodących na świecie organizacji non-profit zajmujących się rozwojem szczepionek, gromadząc darowizny od potężnych, zachodnich rządów.

Wellcome Trust, który został utworzony w latach 30. w Wielkiej Brytanii przez założyciela jednej z największych firm farmaceutycznych na świecie, działa z funduszem wieczystym o wartości około 38 miliardów dolarów, jak podaje jego strona internetowa. Jest to jedna z największych fundacji charytatywnych na świecie i przeznacza znaczne fundusze na badania biomedyczne i modernizację danych naukowych. Dyrektor trustu, ekspert od chorób zakaźnych Jeremy Farrar, do niedawna był doradcą brytyjskiego rządu w sprawach nagłych zagrożeń zdrowotnych.

Wśród pracowników Wellcome, CEPI i Fundacji Gatesa są byli amerykańscy i europejscy urzędnicy - pracownicy, którzy obecnie pomagają organizacjom w pozyskiwaniu politycznego i finansowego wsparcia dla ich misji. Byli pracownicy tych organizacji pracują również w rządzie. Na przykład Dawn O'Connell jest szefową jednego z najważniejszych oddziałów Departamentu Zdrowia i Usług Społecznych odpowiedzialnego za gotowość na wypadek pandemii w USA. A Nicole Lurie, obecna dyrektorka CEPI w USA, pracowała na tym samym stanowisku w departamencie zdrowia.

Jak wynika z ujawnionych informacji lobbingowych, protokołów ze spotkań i wywiadów, organizacje pozarządowe zajmujące się zdrowiem globalnym szybko ruszyły w 2020 roku, aby wypełnić pustkę po rządach, które wciąż zmagają się z krajowymi rozwiązaniami.

Liderzy Fundacji Gatesa, Gavi, CEPI i Wellcome wykorzystali swoje sieci lobbingu i rzecznictwa oraz koneksje polityczne, aby skłonić amerykańskich i europejskich urzędników do przeznaczenia miliardów dolarów na programy Covid, które organizacje te pomogły zaplanować i poprowadzić.

Zakres ich dostępu do światowych decydentów świadczy o ich kluczowej roli w tworzeniu globalnej reakcji na Covid: Grupy poinformowały najwyższych urzędników Komisji Europejskiej o inwestycjach w testy, leczenie, zastrzyki oraz o znaczeniu dzielenia się tymi produktami z resztą świata. W Wielkiej Brytanii organizacje zwykle spotykały się kilka razy w miesiącu z ministrami, aby omówić tematy takie jak testy Covid, badania kliniczne i zdolności produkcyjne. Niektóre z tych spotkań obejmowały premiera Borisa Johnsona. Bill Gates i Melinda French Gates - jego była żona - rozmawiali bezpośrednio z ówczesną kanclerz Niemiec Angelą Merkel o dystrybucji szczepionki Covid, według niemieckich dokumentów rządowych uzyskanych przez POLITICO i WELT.

Tymczasem w USA liderzy organizacji byli również w kontakcie z wyższymi urzędnikami amerykańskiej służby zdrowia. E-maile uzyskane przez Republikanów na Kapitolu ilustrują zakres, w jakim Farrar, dyrektor Wellcome, był w kontakcie z urzędnikami na niektórych najwyższych szczeblach rządu USA w sprawie wrażliwej kwestii zdrowia i bezpieczeństwa narodowego. E-maile, ujawnione w tym roku, pokazują Farrara we wczesnych tygodniach pandemii, omawiającego możliwość, że Covid wyciekł z laboratorium w Chinach z najwyższymi urzędnikami służby zdrowia USA, w tym Anthonym Fauci i dyrektorem National Institutes of Health Francisem Collinsem.

Najwyżsi urzędnicy Trumpa powiedzieli również, że często rozmawiali z Billem Gatesem i pracownikami jego fundacji o tym, jak przyspieszyć rozwój medycznych środków zaradczych, w tym szczepionek, i jak dystrybuować je do krajów rozwijających się. Spotkania te stawały się coraz częstsze i intensywniejsze w miarę rozwoju pandemii. Podczas administracji Bidena urzędnicy spotykali się z członkami tych czterech organizacji co tydzień, według dwóch obecnych i jednego byłego wysokiego urzędnika amerykańskiego. Rząd amerykański jest również w zarządzie Gavi i często spotykał się z organizacją, aby omówić wewnętrzne sprawy

"Polegaliśmy w dużej mierze na ich radach przez cały okres pandemii, ale szczególnie w pierwszych dniach" - powiedział były urzędnik amerykański o interakcjach rządu federalnego z przedstawicielami organizacji.

Ale nawet jeśli wiedza fundacji była oczywista - Bill Gates i Melinda French Gates uczynili z walki z wirusami główną część swojego życia - fakt, że kluczowe decyzje były podejmowane przez amerykańskich miliarderów i stworzoną przez nich ogromną sieć, wzbudzał obawy wśród niektórych urzędników, jak również oddolnych działaczy z zewnątrz.

"Ci wielcy ludzie globalnego zdrowia i jak oni ... uchwycili agendę i zdołali wpłynąć na to, co ludzie myślą o gotowości i odpowiedzi na pandemię - myślę, że to jest naprawdę ważne [do rozważenia]," powiedział Harman. "[Istnieją] drzwi obrotowe, gdzie ci ludzie zostali wykształceni, gdzie ci ludzie pracowali, jak dostali pracę, którą mają - to wszystko jest naprawdę ścisłą siecią".

Siła przebicia fundacji i jej sojuszników nie wynikała jedynie z faktu, że byli oni jedynymi graczami w mieście; była ona także efektem skoordynowanej pracy lobbingowej i rzeczniczej.

"Są bardzo dobrymi lobbystami. Są to ludzie bardzo zdolni i pełni pasji dla swoich celów. Oczywiście, przychodzą również po fundusze".

Urzędnik Unii Europejskiej

"Są bardzo dobrymi lobbystami. Są to ludzie bardzo zdolni i z pasją realizujący swoje cele" - powiedział urzędnik Unii Europejskiej. "Oni, oczywiście, również przychodzą po fundusze".

W ciągu ostatnich dwóch lat, Gavi i CEPI wydały co najmniej 1,3 miliona dolarów na lobbing mający na celu uzyskanie amerykańskiej i europejskiej gotówki na finansowanie własnych przedsięwzięć i wspieranych przez nie celów, zgodnie z rejestrami lobbingu. Wellcome również lobbował w Europie - wydając co najmniej 1,1 miliona dolarów - aby uzyskać polityczne wsparcie dla swoich programów.

Tymczasem Fundacja Gatesa w 2019 roku założyła firmę lobbingową znaną jako Gates Policy Initiative, kierowaną przez Roba Naborsa, byłego zastępcę szefa personelu Białego Domu ds. Polityki w administracji Obamy. W aktach firmy nie ma formularzy ujawniających lobbing.

Rzecznik fundacji powiedział, że prawo amerykańskie zabrania prywatnym fundacjom angażowania się w lobbing i że Gates Policy Initiative jest organizacją odrębną od fundacji, która nie koordynuje z nią działań programowych. W oświadczeniu rzecznik Gates Policy Initiative powiedział, że organizacja jest finansowana poprzez "bezpośredni dar" przekazany przez Billa Gatesa i Melindę French Gates oraz że nie angażowała się w działania, które wymagałyby wypełnienia formularzy ujawniających lobbing.

Liderzy Fundacji Gatesów byli również swoimi własnymi najlepszymi lobbystami. Wielu byłych urzędników Trumpa i pracowników na Kapitolu mówiło, że Gates i jego zespół często spotykali się z ustawodawcami i urzędnikami administracji, w tym sekretarzem zdrowia Alexem Azarem, na temat priorytetów wydatków rządu w walce z pandemią. Nie zdołano skontaktować się z Azarem, aby uzyskać komentarz.

W UE i Wielkiej Brytanii, od 2020 do początku 2022 roku odbyło się ponad 100 spotkań związanych z Covidem lub gotowością pandemiczną między urzędnikami czterech organizacji a wyższymi urzędnikami Komisji lub Wielkiej Brytanii, zgodnie z rejestrami lobbingu. Liderzy organizacji uczestniczyli w niektórych spotkaniach, podobnie jak premier Wielkiej Brytanii i szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen. W Niemczech CEPI i Gavi wysłały wiele listów do biura kanclerza Niemiec w ciągu dwóch lat, starając się uzyskać więcej funduszy dla swoich organizacji.

Wszystkie uzgodnione działania opłaciły się, zarówno pod względem pieniędzy, jak i siły przebicia.

Od 2020 roku CEPI i Gavi w wyniku swojego lobbingu pozyskały miliardy dolarów. W latach 2020-2021 Komisja Europejska dała CEPI ponad 100 milionów dolarów, podczas gdy Wielka Brytania przekazała ponad 330 milionów dolarów, Niemcy wpłaciły ponad 430 milionów dolarów, a Stany Zjednoczone dały 8 milionów dolarów. W przypadku Gavi, na okres od 2021 do 2025 roku, USA zadeklarowały ponad 4,8 miliarda dolarów, U.K. przeznaczyła ponad 2,6 miliarda dolarów, Niemcy obiecały ponad 2 miliardy dolarów, a Komisja Europejska ponad 1 miliard dolarów.

Tworzenie planów

Od pierwszych tygodni kryzysu Covid, organizacje pełniły rolę koordynatorów dla globalnej społeczności zdrowotnej. Zwoływały spotkania z kluczowymi organizacjami zdrowotnymi i wykonywały telefony do naukowców i urzędników na całym świecie. Dotarły również do firm farmaceutycznych, aby ocenić ich gotowość i zdolność do szybkiego zwiększenia produkcji medycznych środków zaradczych, gdyby okazało się to konieczne. Bill Gates udzielał wywiadów telewizyjnych w pierwszych miesiącach pandemii, przyjmując postawę światowego przywódcy.

Na swojej stronie internetowej Fundacja Gatesa twierdzi, że wierzy, iż współpraca z rządami jest "skutecznym narzędziem", ale "filantropia nie zajmuje - i nie powinna zajmować - miejsca rządu".

Ale przez pierwsze trzy miesiące pandemii, te cztery organizacje wyprzedzały rządy w wytyczaniu globalnego charakteru reakcji. Zidentyfikowały firmy, z którymi miały współpracować w celu opracowania medycznych środków zaradczych. Zgodnie z analizą finansową POLITICO i WELT, Gates Foundation i Wellcome zaczęły inwestować i ogłaszać dotacje dla firm zajmujących się produkcją testów i terapii na Covid.

Rzecznik fundacji powiedział, że jedną z zalet jej grantów jest zdolność do "dostarczania szybkiego i elastycznego finansowania" oraz "wypełniania luk w zasobach", dodając, że zanim jeszcze ogłoszono pandemię Covid, organizacja przyznała 10 milionów dolarów na globalną odpowiedź.

Do końca stycznia CEPI zdecydowało się zainwestować 5 milionów dolarów w cztery projekty rozwoju szczepionek, jak wynika z protokołu zarządu. Fundacja Gatesów zamierzała również inwestować w rozwój szczepionek, przyznając granty na przykład Uniwersytetowi Waszyngtońskiemu i NYU oraz Uniwersytetowi Oksfordzkiemu.

Tymczasem w zakamarkach agencji zdrowotnych administracji Trumpa urzędnicy w styczniu 2020 roku rozpoczęli rozmowy o rozwoju szczepionek z firmami farmaceutycznymi, ale kontrakty z tymi podmiotami sfinalizowaliby dopiero po kilku miesiącach. Do kwietnia trwałoby pełne opracowanie operacji Warp Speed - zespołu, który pracował w koordynacji z Departamentem Zdrowia i Usług Społecznych, aby przyspieszyć rozwój szczepionki i skalować jej produkcję. W międzyczasie Stany Zjednoczone skupiły się przede wszystkim na reagowaniu na Covid w kraju, poświęcając ograniczone środki na walkę z wirusem za granicą.

Natomiast liderzy organizacji zaczęli rozwijać systemy dystrybucji tych narzędzi za granicą, szczególnie w krajach o niskich i średnich dochodach.

"W poprzednich kryzysach zdrowotnych rząd amerykański odgrywał wiodącą rolę w organizowaniu świata wokół dostarczania szczepionek, leków i innych środków zaradczych tam, gdzie są one najbardziej potrzebne. Ale Stany Zjednoczone pod rządami Trumpa nie odgrywały tej roli" - powiedział Tom Bollyky, dyrektor programu zdrowia globalnego w Radzie Stosunków Międzynarodowych i doradca CEPI. "To naprawdę zostało pozostawione organizacjom takim jak Fundacja Billa i Melindy Gates, Gavi i innym, aby spróbować wspomóc walczące rządy w realizacji planu".

Paul Mango, były zastępca szefa personelu ds. polityki w departamencie zdrowia za czasów Trumpa, potwierdził, że Stany Zjednoczone nie rozpoczęły opracowywania planu międzynarodowej dystrybucji szczepionki aż do lipca 2020 roku - ponad pięć miesięcy po tym, jak wirus pojawił się po raz pierwszy. Ale, powiedział, Stany Zjednoczone rozpoczęły pracę już w lutym 2020 roku, aby zidentyfikować potencjalnych kandydatów na szczepionki, jednak administracja sfinalizowała swoje inwestycje finansowe w te firmy dopiero kilka miesięcy później.

"Musieliśmy ocenić szereg różnych cech firmy i szczepionki, zanim zainwestowaliśmy" - powiedział w wywiadzie. "Chcieliśmy zobaczyć, czy faza pierwsza i druga badań klinicznych ujawniły dobre dane. To zajęło kilka miesięcy".

Miejsce przy stole

Poza rozpoczęciem przyznawania milionów dolarów, CEPI i inne organizacje utworzyły międzynarodowe konsorcja, aby ukształtować wstępną odpowiedź świata na pandemię poprzez WHO.

Podczas gdy rządy są odpowiedzialne za opracowanie własnych krajowych odpowiedzi na epidemie chorób zakaźnych, WHO działa jako kanał dla państw członkowskich - składających się ze 194 krajów - aby otrzymać wskazówki, jak również pomoc finansową w badaniu, powstrzymywaniu i zwalczaniu wirusów takich jak Covid. WHO otrzymuje miliardy dolarów rocznie, działa w 150 biurach krajowych na całym świecie i zatrudnia tysiące osób do pracy nad kwestiami zdrowotnymi, od śmiertelności dzieci do HIV i odżywiania.

Państwa członkowskie głosują nad postanowieniami politycznymi podczas corocznego Światowego Zgromadzenia Zdrowia w Genewie. Fundacja Gatesa i pozostałe trzy organizacje nie mają prawa głosu, ale ich darowizny dają im ważne miejsce przy stole. Wellcome, Fundacja Gatesów i Gavi wspólnie przekazały 1,4 miliarda dolarów na rzecz WHO od 2020 roku i około 170 milionów dolarów specjalnie na programy związane z Covid od 2020 roku, zgodnie z danymi WHO.

Na poziomie polityki, ich siła przebicia jest jeszcze bardziej widoczna. Do października ubiegłego roku Farrar, dyrektor generalny Wellcome, prowadził jedną z naukowych grup doradczych WHO, która badała priorytety badawcze i rozwojowe dotyczące Covid.

"Mają bardzo, bardzo potężne wpływy w organizacjach wielostronnych - równe lub przewyższające rządy", powiedział inny były starszy urzędnik zdrowia USA. "Kiedy mówisz o ... łącznie ... ponad miliardzie dolarów, to niesie to ze sobą wiele nadziei i wahań".

Zgodnie z protokołami ze spotkań, pod koniec stycznia 2020 r., przedstawiciele Fundacji Gatesa i Wellcome byli regularnie obecni na spotkaniach z WHO i najwyższymi urzędnikami z USA na temat rozprzestrzeniania się wirusa, udostępniania próbek Covid oraz badań klinicznych szczepionek i leków. Pomogli oni nawet zorganizować i sfinansować pierwsze prawdziwie międzynarodowe spotkanie w WHO, które miało na celu stworzenie podstaw światowej reakcji na wirusa.

Wellcome, we współpracy z Fundacją Gatesów, zaoferował WHO fundusze na zorganizowanie spotkania badawczego w Genewie, aby połączyć najwyższych urzędników służby zdrowia z rządów na całym świecie z badaczami, naukowcami i innymi głównymi organizacjami globalnymi, czytamy w dzienniku spotkań WHO. Cel spotkania: rozpocząć ogólnoświatową rozmowę o tym, jak zacząć badać i inwestować w testy, terapeutyki i szczepionki Covid.

Jak wynika z innej dokumentacji WHO, David Vaughn, zastępca dyrektora ds. rozwoju szczepionek w Fundacji Gatesa, oraz Josie Golding, liderka Wellcome w zakresie reagowania na epidemie, byli gospodarzami spotkania przygotowawczego 4 lutego 2020 r. z urzędnikami amerykańskimi i członkami Naukowej Grupy Doradczej WHO. Na spotkaniu przedstawiciele organizacji zasugerowali, że potencjalni fundatorzy spotykają się, aby omówić plan badań i rozwoju WHO - ramy dla tego, jak społeczność międzynarodowa może odpowiedzieć na wirusa.

Do końca globalnej konferencji, która odbyła się w drugim tygodniu lutego, uczestnicy uzgodnili kompleksową mapę drogową dla światowej odpowiedzi na Covid, w tym sposób, w jaki fundatorzy będą wspierać rozwój szczepionek, leków i testów. Urzędnicy WHO zaapelowali o 675 milionów dolarów na odpowiedź na Covid.

Fundacja Gatesa ogłosiła, że przeznaczy na ten cel 100 milionów dolarów. Na spotkaniu zarządu CEPI, Hatchett powiedział, że organizacja podpisała cztery umowy na rozwój szczepionki przeciwko Covidowi i że organizacja ściśle współpracuje z WHO, wysyłając dwóch pracowników do pracy nad rozwojem szczepionki.

Całe to globalne planowanie miało miejsce w czasie, gdy Biały Dom Trumpa nie zdawał sobie sprawy z zagrożenia Covid - zanim publiczne ostrzeżenie urzędnika ds. Zdrowia Nancy Messonnier pod koniec lutego uruchomiło dzwony alarmowe.

Jeszcze dłużej zajęłoby urzędnikom ds. bezpieczeństwa narodowego i zdrowia przekonanie prezydenta do poważnego potraktowania wirusa i rozważenia kroków mających na celu kontrolę rozprzestrzeniania się w całym kraju.

Niebezpieczne rozprzestrzenianie się

Do połowy lutego 2020 roku Covid zaczął rozprzestrzeniać się w Afryce - gdzie każda z organizacji, a zwłaszcza Fundacja Gatesów, prowadziła intensywną działalność. Pierwszym odnotowanym przypadkiem w Afryce był 33-letni mężczyzna w Egipcie, co zaniepokoiło urzędników zajmujących się zdrowiem na całym świecie, że epidemia na dużą skalę całkowicie przeciąży systemy opieki zdrowotnej na tym kontynencie.

Afrykańskie Centra Kontroli Chorób i WHO szybko podjęły działania w celu wysłania środków medycznych i testów, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa. Było już jednak za późno. Globalna organizacja zdrowia określiła epidemię jako światową pandemię miesiąc później, 11 marca. Kolejny miesiąc po tym, przypadki Covid przekroczyły 10 000 w Afryce.

Jak wykazały analizy finansowe POLITICO i WELT, cztery globalne organizacje zdrowotne szybko zmobilizowały się, aby spróbować przygotować kraje o niskich dochodach, w tym w Afryce, na nadchodzący atak przypadków. W marcu Fundacja Gatesów przyznała 47 milionów dolarów dziesiątkom różnych organizacji, w tym Fundacji CDC, WHO i instytucjom, aby pomóc w wykryciu Covid i opracowaniu przeciwciał monoklonalnych. Vital Strategies byłego dyrektora CDC Toma Friedena otrzymało blisko 1 milion dolarów, aby pomóc wzmocnić zdolność do przygotowania epidemii dla Covid w regionie Afryki.

"Powiedziano bardzo, bardzo jasno, że Stany Zjednoczone nigdy nie będą wysyłać ludzi - zwłaszcza nie wojskowych - do innych narodów, aby wykonywać tego typu pracę".

    Były wysoki rangą urzędnik USA

Pomimo rozprzestrzeniania się na całym świecie, w domu administracja Trumpa bagatelizowała niebezpieczeństwo, jakie stwarza wirus, aż do marca, twierdząc, że Stany Zjednoczone powstrzymały Covid. I administracja utrzymywała, że skupi się na kontrolowaniu Covid w domu, poświęcając zasoby dla Amerykanów, zamiast kierować wysiłki, aby pomóc w walce z wirusem za granicą.

"Za czasów administracji Trumpa nawet my mówiący o wykonywaniu globalnej pracy byliśmy po prostu nieustannie spławiani" - powiedział jeden z byłych starszych urzędników amerykańskich. "Kiedy USAID dostał swoje fundusze na zapewnienie zewnętrznej pomocy Covid, fundusze na odpowiedź szły do Gavi ... aby wykonać tę pracę w imieniu Stanów Zjednoczonych. Zostało bardzo, bardzo jasno powiedziane, że Stany Zjednoczone nigdy nie będą wysyłać ludzi - szczególnie nie wojsko - do innych narodów, aby wykonać tego typu pracę."

Komisja Europejska przyjęła inne podejście. Zadeklarowała 232 mln euro, mniej więcej tyle samo w dolarach amerykańskich, na pomoc w globalnej reakcji na Covid, w tym 15 mln euro dla Afryki i Instytutu Pasteura w Dakarze w Senegalu na wysiłki związane z diagnozą i nadzorem, wynika z dochodzenia POLITICO i WELT. Komisja wyłożyła również 2,6 miliona dolarów specjalnie dla biura WHO w Kenii.

Tymczasem Hatchett, dyrektor generalny CEPI, był w trakcie prób zdobycia większego poparcia dla swojej własnej organizacji i jej walki o inwestowanie w rozwój szczepionki. Napisał do Merkel 4 marca, prosząc Niemcy o pomoc w wypełnieniu luki finansowej - 375 milionów dolarów. "Bez tej inwestycji CEPI nie będzie w stanie kontynuować programu rozwoju szczepionki COVID-19" - napisał Hatchett w liście uzyskanym przez POLITICO i WELT-team. Dziewięć dni później CEPI ogłosiło zwiększenie finansowania ze strony Niemiec o 140 mln euro.

Na wirtualnym szczycie G-20 Covid 26 marca, przywódcy powiedzieli w oświadczeniu, że zobowiążą się do przekazania środków na rzecz WHO, CEPI i Gavi. "Wzywamy wszystkie kraje, organizacje międzynarodowe, sektor prywatny, filantropie i osoby prywatne do wniesienia wkładu w te wysiłki" - napisano w oświadczeniu.

Stany Zjednoczone i UE ostatecznie przeznaczyłyby setki milionów dolarów na pomoc w globalnej walce z Covidem, ale większość ich wkładów w zakup i dystrybucję szczepionek nie pojawiłaby się przez ponad rok - do lata i jesieni 2021 roku. Ich opór przed dzieleniem się dawkami opóźniłby globalną kampanię szczepień, pozbawiając miliony ludzi w krajach o niskich dochodach pierwszych dawek w czasie, gdy ludzie w USA i Europie otrzymywali drugie.

To wahanie pozostawiło lukę w globalnej polityce zdrowotnej.

Cztery organizacje wydały znaczne kwoty pieniędzy, począwszy od wiosny 2020 roku, by lobbować członków Kongresu, by dać organizacjom pieniądze, aby mogli pomóc krajom o niskich dochodach, zgodnie z oświadczeniami lobbystów. W 2020 roku Gavi i CEPI wydały ponad 435 000 USD na lobbing w Kongresie i wyższych urzędników w amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego, Białym Domu i Departamencie Zdrowia i Usług Społecznych. CEPI naciskało na konkretny język w ustawodawstwie, który upoważniłby rząd USA do wspierania jego misji w wysokości 200 milionów dolarów rocznie.

"CEPI i przyjaciele CEPI ... silnie lobbowali w Kongresie w tej sprawie i wcisnęli swoje poprawki do prawie każdego instrumentu, który wdawał nadzieję na ruch w tej sprawie" - powiedział były starszy urzędnik amerykańskiej służby zdrowia.

Rzecznik CEPI potwierdził działania lobbingowe, mówiąc, że organizacja "konsekwentnie" prosiła rząd USA o 200 milionów dolarów rocznie. "Ta prośba została poparta przez kilka organizacji pozarządowych i grup społeczeństwa obywatelskiego" - powiedział rzecznik.

Ostatecznie w październiku 2020 roku administracja Trumpa, za pośrednictwem USAID, zobowiązała się do przekazania 20 mln dolarów na rzecz CEPI. Większość dodatkowych obietnic finansowania ze strony USA na globalną walkę z Covid, w tym 4 miliardy dolarów dla Gavi, nie przeszłaby do 2021 roku.

W odpowiedzi na rosnącą lukę w międzynarodowych funduszach i programach Covid, Wellcome, Fundacja Gatesa i Mastercard w marcu 2020 r. stworzyły Akcelerator Terapii Covid-19 - współpracę w celu pozyskania pieniędzy na terapie Covid - i zobowiązały się do 125 milionów dolarów finansowania. Akcelerator postawił sobie za cel szybkie opracowanie i przetestowanie leków do walki z Covidem.

Inwestycja oznaczała jedno z pierwszych partnerstw, które uruchomiło program pomagający w szybkim rozwoju narzędzia, które mogłoby pomóc w ratowaniu życia przed Covidem. Oznaczało to również jedną z pierwszych poważnych współpracy między organizacjami a przemysłem farmaceutycznym podczas pandemii.

'Moonshot'

Gdy zimowe miesiące 2020 roku ustąpiły miejsca wiośnie, a miliony ludzi na całym świecie zaraziły się wirusem, globalne organizacje zdrowotne zaczęły koordynować i uwalniać podobne strategie inwestycyjne, odgrywając kluczowe role w określaniu, które firmy farmaceutyczne i naukowe zostaną przeznaczone na finansowanie.

W ciągu kolejnych dwóch lat przyznały setki milionów dolarów dziesiątkom tych samych organizacji. Na przykład Wellcome i Fundacja Gatesów przekazały 452 milionów dolarów 18 tym samym organizacjom, w tym kilku firmom produkującym szczepionki, testy i terapeutyki - wynika z analizy finansowej.

Ponieważ organizacje nadal inwestowały w rozwój zastrzyków i leków Covid, zaczęły również planować programy, które pomogłyby w ich dystrybucji.

Na początku kwietnia 2020 roku Fundacja Gatesów opracowała dokumenty dotyczące programów, które mogłyby pomóc w sprawiedliwej dystrybucji dawek szczepionek, testów i terapeutyków.

Dokumenty fundacji skupiły się na rozwoju ACT-A - Access to Covid-19 Tools Accelerator, pierwotnie nazwanej "grupą zadaniową", która miała na celu "wspieranie sprawiedliwego dostarczania skutecznych [i] przystępnych cenowo" narzędzi Covid w krótkim czasie, jak wynika z kopii roboczych. Inicjatywa, zaprojektowana przy znaczącym wkładzie Gavi i CEPI, miała być odpowiedzią na zapewnienie ludziom w krajach o niskich i średnich dochodach dostępu do ratujących życie leków i szczepionek.

Fundacja Gatesa, CEPI, Gavi, Wellcome i kilka innych organizacji w pewnym momencie zaproponowały samodzielne prowadzenie konsorcjum, wraz z kilkoma innymi organizacjami, jak wynika z wywiadów z jednym z byłych wysokich urzędników amerykańskich i innym urzędnikiem ds. zdrowia globalnego w WHO.

Jednak WHO nalegała na nadzorowanie akceleratora, co zaniepokoiło niektórych liderów organizacji zajmujących się zdrowiem na świecie, że proces ten ugrzęźnie w biurokracji, jak twierdzą dwie osoby, które współpracowały z organizacjami przy tworzeniu ACT-A. Chociaż WHO nadzorowała inicjatywę z nazwy, organizacje odgrywały znaczącą rolę w kierowaniu jej działaniami. Inne organizacje zaangażowane w prowadzenie ACT-A to Unitaid, UNICEF i Bank Światowy.

Organizacje odrzuciły pomysł, że kiedykolwiek próbowały ustanowić program poza szeregami WHO. Fundacja Gatesa powiedziała, że "nigdy nie proponowała samodzielnego prowadzenia konsorcjum". Podobnie, CEPI powiedziało, że "WHO było zaangażowane przez cały czas jako niezbędny partner".

Przedstawiciele fundacji rozpowszechniali również wczesny dokument, który zarysował powstanie COVAX - obecnej inicjatywy dzielenia się szczepionkami w celu dostarczenia dawek do krajów o niskich dochodach, nadzorowanej przez Gavi, zgodnie z projektem dokumentu. COVAX ostatecznie stał się częścią ACT-A i przekształcił się w filar szczepionkowy tej inicjatywy.

Zapytany o dokument i zaangażowanie fundacji w tworzenie COVAX, rzecznik Gavi powiedział, że pierwotny pomysł na inicjatywę szczepionkową narodził się w styczniu 2020 roku podczas dyskusji między liderami Gavi i CEPI.

Dokument o programie Gates COVAX trafił do amerykańskich urzędników służby zdrowia, którzy poinformowali Azara, ówczesnego sekretarza zdrowia USA, o dokumencie przed rozmową z Gatesem w marcu 2020 r., Jak podaje były starszy urzędnik Trumpa.

"Celem jest wdrożenie szczepionek w rekordowym czasie ('moonshot')", napisano w dokumencie.

Zamiast tego jednak, inicjatywa poruszała się powoli.

Według trzech osób zaangażowanych w tworzenie ACT-A, w ciągu pierwszych kilku miesięcy konsorcjum zmagało się z określeniem jasnej struktury - takiej, która pozwoliłaby na minimalną biurokrację i swobodny przepływ pomysłów.

W międzyczasie organizacje obywatelskie obawiały się, że nie zostaną włączone do planowania. Członkowie zarządu delegacji społeczeństwa obywatelskiego napisali do głównych graczy w ACT-A w czerwcu 2020 r., wzywając przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego do znaczącego zaangażowania w proces decyzyjny konsorcjum.

"Zbyt często społeczeństwo obywatelskie i społeczności są pytane o opinię zbyt późno, a w rezultacie inicjatywy tracą cenny wgląd w realizację, generowanie popytu, perspektywy płci i rozważania dotyczące uruchomienia" - napisano w liście.

COVAX, szczepionkowy filar ACT-A, nie wprowadzi przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego - ludzi, którzy mówią dla szerszego zakresu okręgów wyborczych - oficjalnie do października 2020 r., miesiące po jego utworzeniu.

Jeden z urzędników UE powiedział, że organizacje - przynajmniej w pierwszych dniach ACT-A - nie były przejrzyste w podejmowaniu decyzji. Podczas gdy istniały niemal codzienne kontakty między urzędnikami UE a organizacjami, stwierdził urzędnik, brakowało konsultacji w sprawie głównych decyzji, z niewystarczającą ilością szczegółów na temat tego, gdzie trafiały darowizny od krajów.

"Otrzymali ogromne ilości funduszy i powinni byli być bardziej transparentni [co do] tego, na co zostały one wykorzystane" - powiedział urzędnik.

Przedstawiciel ACT-A odpierał zarzut, że konsorcjum nie było przejrzyste w podejmowaniu decyzji. Przedstawiciel wskazał na stronę internetową ACT-A, która opisuje, w jaki sposób inicjatywa podejmuje decyzje poprzez szereg rad i grup roboczych, w których skład wchodzą urzędnicy państwowi i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego. Mimo to, amerykańscy i europejscy urzędnicy, jak również inni zwolennicy globalnego zdrowia, powiedzieli, że byli zdezorientowani strukturą ACT-A i nie mogli zrozumieć jej struktury finansowania.

"Przyjęliśmy pogląd, że scentralizowany rodzaj jednej organizacji próbującej powiedzieć wszystkim innym, co mają robić, nie będzie działał".

   Peter Sands, dyrektor wykonawczy, Globalny Fundusz

Założyciele konsorcjum WHO powiedzieli, że celowo zaprojektowali ACT-A bez wyraźnego lidera.

Peter Sands, dyrektor wykonawczy Globalnego Funduszu, bronił struktury ACT-A.

"Istnieje pewnego rodzaju kwestia, którą ludzie podnieśli, a mianowicie, że nikt nie był odpowiedzialny. To nie było tak, że tak to zostało zaprojektowane. Zostało to zaprojektowane celowo jako model przywództwa opartego na współpracy" - powiedział Sands. "Uznaliśmy, że scentralizowana organizacja próbująca powiedzieć wszystkim innym, co mają robić, nie będzie działać.

Aylward, lider dla ACT-A w WHO, opisał strukturę jako "ogromny sukces", dodając, że była to celowa decyzja, aby agencje zaangażowane w inicjatywę prowadziły własne budżety, programowanie i rozmowy z darczyńcami, aby "wyprowadzić pieniądze przez drzwi tak szybko, jak to możliwe".

"Ale pieniądze nie płynęły do ACT-A lub agencji prowadzących programy wystarczająco szybko, aby pomóc w dystrybucji ratujących życie narzędzi Covid do krajów o niskich i średnich dochodach.

Bitwa o ustanowienie systemów dostarczania dawek szczepionek i leczenia potrzebującym krajom dopiero się zaczynała - i zajęłoby to prawie kolejny rok, aby przekonać bogate zachodnie rządy do zrobienia znacznie więcej, aby pomóc. 

Rozdział 2

Pośpiech w poszukiwaniu dawek szczepionek

Przez całą wiosnę i lato 2020 roku organizacje zajmujące się globalnym zdrowiem wylewały pieniądze na rozwój szczepionek.

W lipcu CEPI ogłosiło, że przekaże 66 milionów dolarów firmie Clover Biopharmaceuticals, aby pomóc jej w przeprowadzeniu badań klinicznych. CEPI, Wellcome i Fundacja Gatesów zainwestowały do 449 milionów dolarów w Uniwersytet Oksfordzki - w tym w partnerstwa ze szkołą i innymi firmami - na szczepionki. Wellcome przyznał 2,4 mln dolarów konsorcjum Wits Health w RPA, aby pomóc w badaniach nad wykrywaniem i badaniem Covid.

W międzyczasie CEPI i inne organizacje musiały zmierzyć się z pytaniami ze strony swoich zarządów i społeczności zajmującej się globalnym zdrowiem, dotyczącymi sprawiedliwego podziału - jak zapewnić, że kraje o niskich dochodach otrzymają sprawiedliwą część swoich darowizn charytatywnych. Jak organizacja wraz ze swoimi partnerami miałaby przekonać bogate kraje zachodnie do pomocy osobom żyjącym w krajach o niskich dochodach? Wydawało się, że sprawa jest przesądzona: W poprzednich epidemiach chorób zakaźnych testy, leczenie i szczepionki pojawiały się w krajach rozwijających się jako ostatnie.

Członkowie zarządu wyrazili obawy dotyczące zawierania umów z firmami produkującymi szczepionki bez pełnego zastosowania przepisów dotyczących sprawiedliwego dostępu - przepisów, które wymagałyby od firm przestrzegania pewnych zasad dystrybucji. Jak wynika z zewnętrznego przeglądu warunków sprawiedliwego dostępu związanych z umowami CEPI dotyczącymi szczepionek, postanowienia te zostały wprowadzone dopiero później. Przegląd wykazał, że chociaż CEPI było "mocno zaangażowane w sprawę sprawiedliwego dostępu", jego umowy charakteryzowały się "stosunkowo wysokim poziomem zaufania między stronami", przy czym używano takich sformułowań jak "rozsądny" i "najlepsze starania".

Broniąc potrzeby tych początkowych umów, w których brakowało pełnych przepisów dotyczących sprawiedliwego dostępu, rzecznik CEPI powiedział, że zrobiono to "aby uwolnić małe sumy pieniędzy, które pozwoliłyby na szybki postęp w rozwoju szczepionek w obliczu zbliżającego się globalnego zagrożenia zdrowia."

"Stało się to w czasie, kiedy nie było w ogóle dostępnych bezpiecznych, skutecznych szczepionek i kiedy szybkość była absolutnie krytyczna" - powiedział rzecznik.

Berkley, dyrektor generalny Gavi, powiedział, że na początku pandemii obawiał się, w jakim stopniu rządy państw zachodnich będą finansować i przekazywać środki na operację, która służyła głównie krajom o niskich i średnich dochodach. Jego organizacja i szersza inicjatywa COVAX zostały skrytykowane przez innych czołowych zwolenników zdrowia na świecie za to, że nie uwzględniły tej rzeczywistości wcześniej i nie znalazły obejścia.

"Kiedy po raz pierwszy stało się jasne, że ta choroba się pojawi, Richard [Hatchett] i ja usiedliśmy i powiedzieliśmy, że wiemy, co się stało z ostatnią pandemią świńskiej grypy, gdzie bogate kraje wykupiły wszystkie dawki, które były ... dostępne dla krajów rozwijających się, musimy spróbować zrobić coś innego w tej sprawie", powiedział Berkley. "Kiedy Richard i ja mieliśmy to spotkanie, prezydent Trump był na ulicy mówiąc, że nie ma problemu - że [Covid] szybko się skończy. Więc, płynęliśmy trochę pod prąd. Nie mieliśmy pieniędzy".

Zwolennicy globalnego zdrowia, również martwili się, że nie zrobiono wystarczająco dużo, aby zapewnić krajom o niskich dochodach na całym świecie dostęp do ratujących życie leków i zastrzyków. Twierdzili, że firmy farmaceutyczne - i fundatorzy ich produktów - muszą zrobić więcej, aby rozszerzyć dostęp do szczepionki, mianowicie poprzez dzielenie się własnością intelektualną.

"Trochę płynęliśmy pod prąd. Nie mieliśmy pieniędzy."

    Seth Berkley, dyrektor generalny, Gavi

W maju 2020 roku WHO wydała oświadczenie wzywające przemysł, rządy i globalną społeczność zdrowotną do "łączenia wiedzy, własności intelektualnej".

Lekarze bez Granic poparli wezwanie do działania. "Dzielenie się tego typu informacjami pozwoli większej liczbie producentów szybko wyprodukować narzędzia medyczne do walki z COVID-19 i upewnić się, że więcej osób ma do nich dostęp" - głosiło oświadczenie organizacji z tamtego czasu.

Na swojej stronie internetowej Fundacja Gatesów twierdzi, że kiedy przyznaje pieniądze, wymaga od swoich partnerów przestrzegania jej zasad globalnego dostępu - środków, które wymagają od nich, aby dawki szczepionek były szeroko dostępne po przystępnej cenie. W czasie pandemii fundacja publicznie wycofała się z wywierania nacisku na firmy farmaceutyczne, by dzieliły się swoją własnością intelektualną, twierdząc, że w krótkim okresie czasu niewiele by to dało, jeśli chodzi o rygorystyczny rozwój szczepionek.

Wydaje się, że w jednym przypadku fundacja pomogła nakłonić producenta szczepionki do współpracy z firmą farmaceutyczną w celu zwiększenia skali produkcji, zgodnie z raportem Bloomberg News, który powołuje się na rozmowę Billa Gatesa z dziennikarzami. To nakłanianie doprowadziło do tego, że Uniwersytet Oksfordzki - wieloletni stypendysta Gatesa - podzielił się swoimi prawami tylko z jedną firmą - AstraZeneca - zamiast trzymać się własnych wytycznych uniwersytetu, zgodnie z którymi każda umowa powinna zawierać niewyłączne i wolne od tantiem licencje.

Jak podaje raport Wall Street Journal, kiedy uniwersytet zawarł umowę, przekazał firmie AstraZeneca wyłączne prawa - co było krokiem, któremu naukowcy z uniwersytetu sprzeciwiali się na wczesnym etapie rozwoju szczepionki.

"[Bill Gates] odwrócił stanowisko Oksfordu w sprawie otwartego licencjonowania", powiedział James Love, dyrektor Knowledge Ecology International, organizacji pozarządowej, która skupia się na własności intelektualnej, która odegrała kluczową rolę w negocjacjach wokół generycznych terapii HIV na początku lat 2000. "Miał dostęp do głów państw. Miał ponadprzeciętny wpływ na CEPI i Gavi".

Fundacja Gatesów odepchnęła to twierdzenie, mówiąc, że fundacja nie powiedziała Uniwersytetowi Oksfordzkiemu, aby poszedł na wyłączność z AstraZeneca i nie miała żadnej roli w tych negocjacjach. Rzecznik CEPI powiedział, że "polityka organizacji i podejście do własności intelektualnej jest niezależne".

"Dyskutowaliśmy z Uniwersytetem Oksfordzkim o znaczeniu sprzymierzenia się z międzynarodową firmą, aby zapewnić swoim naukowcom pełen zakres możliwości i zasobów, których potrzebują, aby przedstawić światu swojego kandydata na szczepionkę" - powiedział Trevor Mundel, prezes programu zdrowia globalnego w Fundacji Gatesów.

"[Bill Gates] odwrócił stanowisko Oksfordu w sprawie otwartego licencjonowania. Miał dostęp do głów państw. Miał ponadprzeciętny wpływ na CEPI i Gavi".

    James Love, dyrektor Knowledge Ecology International

Wkrótce po ogłoszeniu umowy, CEPI i Gavi ujawniły plany przekazania 750 milionów dolarów firmie AstraZeneca w celu zabezpieczenia 300 milionów dawek dla COVAX. AstraZeneca poinformowała również o zawarciu umowy z Serum Institute of India - instytutem, który otrzymał znaczne fundusze od Fundacji Gatesów - na dostarczenie miliarda dawek do krajów o niskich i średnich dochodach.

W czerwcu 2020 roku Gavi uruchomiła COVAX Facility - projekt mający na celu gromadzenie zamówień na dawki, które następnie mogłyby być dostarczane do krajów o niskim i średnim dochodzie po przystępnej cenie. W czerwcu 2020 r. Gavi podpisała dwie dodatkowe umowy na zakup szczepionek z niektórymi producentami pierwszych szczepionek na rynku, w tym z firmą Pfizer.

Zwiększanie skali

15 maja Stany Zjednoczone oficjalnie rozpoczęły operację Warp Speed. Do lata rozpoczęły rozbudowę swojego portfela szczepionek, inwestując 1,6 miliarda dolarów w produkcję Novavaxu i początkowo 1,95 miliarda dolarów dla Pfizera na produkcję na dużą skalę i ogólnokrajową dystrybucję 100 milionów dawek. Zobowiązały się do przekazania 2,1 miliarda dolarów na wsparcie rozwoju szczepionek firm Sanofi i GSK.

Zdaniem osoby posiadającej bezpośrednią wiedzę na ten temat, przedstawiciele Fundacji Gatesa naciskali na amerykańskich urzędników, aby podzielili się informacją o korelatach immunologicznych ochrony dla szczepionki Covid - markerach immunologicznych, które mogą pomóc innym instytucjom w opracowaniu własnych produktów szczepionkowych.

Fundacja Gatesów przyznała pieniądze organizacjom pracującym nad rozwojem szczepionki Covid na całym świecie, które potrzebowały korelatów, aby pomóc w opracowaniu zastrzyków.

Jeśli zostaną udostępnione, immunologiczne korelaty ochrony mogą pomóc firmie ustalić skuteczność bez przechodzenia przez próbę skuteczności - taką, która może zająć miesiące. Urzędnicy amerykańscy zgodzili się i NIH ostatecznie opublikował korelaty w 2021 roku.

Do sierpnia 2020 roku przedstawiciele Fundacji Gatesa, CEPI, Gavi i Wellcome również zaczęli podnosić pytania o to, czy Stany Zjednoczone będą dzielić się dawkami z resztą świata. Przedstawiciele fundacji, w tym sam Bill Gates, przeprowadzili kilka spotkań z wysokimi urzędnikami europejskimi, aby omówić zobowiązania do zapewnienia sprawiedliwego dostępu do szczepionek.

Według dwóch byłych urzędników amerykańskich oraz osób, które pracowały nad rządowymi projektami szczepionek Covid, Emilio Emini, wówczas jeden z liderów zajmujących się HIV i gruźlicą w fundacji, rozmawiał z urzędnikami amerykańskimi podczas operacji Warp Speed na temat amerykańskich inwestycji w szczepionki. Emini miał później współpracować z administracją Bidena w zakresie dystrybucji szczepionek.

Ale nie pojawiło się żadne zobowiązanie do sprawiedliwej dystrybucji.

"Stanowisko, jakie zajmowała administracja, polegało na powiedzeniu 'nie poświęcajmy dużo czasu na dyskusję o tym, co robimy z dawkami szczepionek, ponieważ kluczem jest to, aby najpierw mieć dawki szczepionek'. Otrzymamy szczepionki, które działają, a następnie zajmiemy się tym problemem" - powiedziała osoba posiadająca bezpośrednią wiedzę o sytuacji.

Obietnica sprawiedliwości

Do września 2020 roku prawie 1 milion osób na całym świecie zmarło na Covid, a rządy liczyły dni do pojawienia się szczepionki.

Co najmniej cztery firmy farmaceutyczne były w trzeciej fazie badań klinicznych lub przechodziły do niej, a urzędnicy w USA i Europie byli coraz bardziej pewni, że świat zobaczy pierwszą dawkę szczepionki, która trafi na rynek na przełomie roku.

 Ale w najwyższych szeregach tych czterech organizacji i ACT-A panował tylko niepokój. Wirus nadal szybko rozprzestrzeniał się po świecie, a biedne kraje pozostawały w tyle.

10 września 2020 roku przedstawiciele czterech globalnych organizacji zdrowotnych, w tym Melinda French Gates, pojawili się na pierwszym oficjalnym spotkaniu ACT-A - pięć miesięcy po jego utworzeniu. Wydarzenie to stanowiło oficjalny sygnał dla konsorcjum, aby rozpocząć kampanię zbierania datków i wywierania nacisku na rządy, aby rozbudowały swoje międzynarodowe odpowiedzi na wirusa. Komitet finansowy ACT-A, składający się z urzędników państwowych i liderów agencji, wezwał do przekazania 38 miliardów dolarów agencjom zaangażowanym w inicjatywę, w tym CEPI i Gavi.

Nadzór i przywództwo polityczne nad ACT-A sprawowała rada koordynacyjna, komitet prowadzony przez WHO i Komisję Europejską, w skład którego wchodzili przedstawiciele różnych krajów, w tym współprzewodniczących konsorcjum, RPA i Norwegii. Jednak codzienne decyzje podejmowane były przez grupę główną, w skład której wchodzili przedstawiciele rządów, przemysłu i społeczeństwa obywatelskiego, a także globalnych organizacji zdrowotnych. Urzędnicy z USA i Europy byli również w stałym kontakcie z różnymi grupami roboczymi ACT-A.

Gavi, we współpracy z WHO, CEPI i UNICEF-em, przejęła inicjatywę w tworzeniu wspólnego mechanizmu zaopatrzenia i finansowania dla COVAX-u - mechanizmu, który na przykład pomógł krajom o niskich dochodach zabezpieczyć dawki AstraZeneca Serum Institute w cenie 3 dolarów za dawkę. Wellcome pomógł sfinansować filar terapeutyczny. Kilka innych organizacji pomogło sfinansować i prowadzić filary diagnostyki i systemów zdrowotnych ACT-A. W międzyczasie Fundacja Gatesów finansowała rozwój zarówno szczepionek, jak i terapii poprzez zobowiązania wobec Gavi, jak wynika z analizy finansowej POLITICO-WELT.

W odczytach WHO ze spotkań rady ułatwiającej ACT-A jesienią 2020 r., Konsorcjum ogłosiło wewnętrznie, że zawarło umowy na udostępnienie ponad 120 milionów testów Covid krajom o niskich dochodach za 5 USD za jednostkę. Fundacja Gatesów, poprzez dwie oddzielne gwarancje wielkości, pomogła sfinansować umowę z SD Biosensor i Abbott. Umowa ta była jednym z pierwszych znaczących zwycięstw konsorcjum WHO.

Jednak w miarę jak zbiórka funduszy na ACT-A zaczęła rosnąć w siłę jesienią 2020 roku, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego i rzecznicy zdrowia w szerszej globalnej społeczności zdrowotnej zaczęli zgłaszać pytania dotyczące wewnętrznego funkcjonowania konsorcjum i sposobu podejmowania decyzji.

Na przykład, dla zewnętrznych obserwatorów zdrowia globalnego było niejasne, ile agencje partnerskie ACT-A otrzymywały z tych wysiłków związanych ze zbieraniem funduszy i jak wykorzystywały pieniądze do zawierania umów z przemysłem farmaceutycznym - co było potencjalną nieefektywnością, jeśli kontrola cen nie była na miejscu, lub konfliktem interesów.

"Z trudem uzyskaliśmy dostęp do dokumentów i korespondencji... [które umożliwiłyby] prześwietlenie tego, jak faktycznie przebiegały procesy decyzyjne i ustalenie, czy podlegały one demokratycznej kontroli".

    Katerini Storeng, profesor nadzwyczajny, Centrum Rozwoju i Środowiska Uniwersytetu w Oslo

"Nie mamy demokratycznych mechanizmów odpowiedzialności, które pozwalają nam na kontrolę tych interakcji" - powiedziała Katerini Storeng, profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie w Oslo w Centrum Rozwoju i Środowiska oraz kierownik projektu badawczego dotyczącego partnerstwa publiczno-prywatnego na rzecz gotowości na wypadek pandemii. "Wiele z nich [spotkań ACT-A] to nie są formalne spotkania. (...) Zmagaliśmy się z uzyskaniem dostępu do dokumentów i korespondencji (...) [które umożliwiłyby] zbadanie, jak faktycznie przebiegały procesy decyzyjne i ustalenie, czy podlegały one demokratycznej kontroli."

Przedstawiciele, którzy pracowali z ACT-A w WHO mówią, że inicjatywa nigdy nie miała przypominać formalnej organizacji czy podmiotu prawnego, raczej luźną strukturę, która pozwalała grupom skalować produkcję testów, terapii i szczepionki w tym samym czasie. Tak więc, biorąc pod uwagę pilność sytuacji, nie było zbyt wiele kontroli i balansu.

"ACT-Accelerator został ustanowiony jako lekka i prosta konstrukcja wsparcia", powiedziała pierwsza aktualizacja ACT-A z września 2020 roku. "Część z tego ... musi być w formie konstruktywnej krytyki i uczenia się, a nie rodzaju próby obwiniania ludzi. Tam było dużo rozwiązywania problemów w czasie rzeczywistym w niezwykle niepewnym środowisku" - powiedział Sands, dyrektor wykonawczy Globalnego Funduszu.

Te cztery organizacje obiecały - zarówno poprzez swoje dotacje i inwestycje, jak i poprzez utworzenie ACT-A - dążyć do zapewnienia każdemu na świecie, bez względu na miejsce zamieszkania, równego dostępu do ratujących życie leków i zastrzyków. Jednak gdy pandemia zaczęła rozbijać gospodarki, zabijając miliony, kraje zachodnie jeszcze bardziej cofnęły się do wewnątrz, aby poradzić sobie z kryzysem zdrowotnym, przeznaczając środki na działania krajowe, a nie na walkę z wirusem za granicą.

Etos dbania o swoje w bogatszych krajach skutecznie odciągał pieniądze od globalnej walki z Covidem i prawdopodobnie służył niewłaściwej alokacji zasobów, ponieważ wirus nie znał granic państwowych. Dało to również organizacjom pozarządowym finansującym wysiłki niezwykłą władzę nad polityką.

"Istnieje wada w projekcie globalnego zdrowia", powiedział jeden z czołowych niemieckich urzędników służby zdrowia. "Ta wada polega na tym, że ci filantropi są potrzebni do poprawy globalnego zdrowia. Wiele rzeczy działa dzięki nim, ale niektóre nie".

Do października 2020 roku Stany Zjednoczone wykazały niewiele oznak, że były skłonne do skalowania swojej międzynarodowej odpowiedzi na Covid. Zaangażował minimalne zasoby w globalną odpowiedź.

Centra Kontroli i Prewencji Chorób były jedną z niewielu amerykańskich agencji pracujących nad pomocą krajom o niskich dochodach za granicą w walce z wirusem. Dla porównania, kraje członkowskie Unii Europejskiej, wraz z Komisją Europejską i bankiem inwestycyjnym regionu, zobowiązały się do przekazania ponad 11 miliardów euro na szczepionki, testy, leczenie i odbudowę gospodarczą w biedniejszych krajach. A Fundacja Gatesów przyznała ponad 402 miliony dolarów różnym organizacjom na walkę z Covidem.

W tym samym czasie Wellcome przyznał 29,3 miliona dolarów na takie rzeczy jak modelowanie danych dotyczących Covid, kontrolę infekcji, jak również badania nad szczepionkami i terapiami. Gavi, wraz z Fundacją Gatesów, podpisało umowę na kolejne 100 milionów dawek szczepionek z Serum Institute, co daje w sumie 200 milionów. Fundacja wyłożyła 300 milionów dolarów na partnerstwo, które miało zapewnić dawki zarówno dla Indii, jak i innych krajów o niskich i średnich dochodach.

Ale i ten plan padł ofiarą narodowych obaw. Serum Institute, z siedzibą w Indiach, rok później wstrzymał cały eksport do COVAX podczas letniej fali zachorowań, która zabiła miliony ludzi. Ta przerwa opóźniła dostawy COVAX o kilka miesięcy.

Nacisk na darowizny

W okresie poprzedzającym wybory w Stanach Zjednoczonych w listopadzie 2020 r. wysiłki prezydenta Donalda Trumpa mające na celu umniejszenie powagi zagrożenia wirusem Covid zderzyły się z faktem, że sam prezydent zaraził się tym wirusem, a ponad 220 000 osób w kraju zmarło. W Europie nastąpił gwałtowny wzrost liczby przypadków. W Szwajcarii w listopadzie łóżka na oddziałach intensywnej terapii były przepełnione, a sytuację określono jako "krytyczną". Liczba zgonów we Włoszech wzrosła do 700 dziennie - więcej niż kiedykolwiek od kwietnia 2020 roku.

W miarę jak liczba zgonów rosła na całym świecie, cztery organizacje próbowały ustalić jasny międzynarodowy mechanizm rozdzielania testów, leczenia i dawek szczepionek.

Jednak w listopadzie 2020 roku ACT-A nadal borykał się z poważną luką finansową. W banku miała tylko 10 miliardów dolarów.

"Potrzebne jest pilne i silniejsze wsparcie polityczne i pełne finansowanie ACT-Accelerator", jak wynika z podsumowania WHO z posiedzenia rady facylitacyjnej ACT-A z tego miesiąca.

 "Nie trzeba było naukowca od rakiet, aby przewidzieć, że globalny mechanizm zostanie bardzo szybko zarżnięty przez rzeczywistość krajów o wysokich dochodach, które po prostu będą realizować najpierw swoje indywidualne agendy".

     Kate Elder, starszy doradca ds. polityki szczepionkowej, Lekarze bez Granic

Raport COVAX z listopada 2020 roku, powiedział, że COVAX zamierzał zapewnić dostęp do co najmniej 2 miliardów dawek dla krajów o niskich i średnich dochodach do końca 2021 roku. Pod koniec tego miesiąca WHO powiedziała, że COVAX zebrał 2 miliardy dolarów - wystarczająco dużo, aby pomóc mu zabezpieczyć 1 miliard dawek. Ale COVAX będzie potrzebował kolejnych 5 miliardów dolarów, aby osiągnąć swój cel do końca 2021 roku, powiedziała wtedy WHO.

Liderzy COVAX, w tym ci z Gavi, kontynuowali próby pozyskania dawek na otwartym rynku, ale ograniczone możliwości produkcyjne hamowały postęp. Kraje zachodnie złożyły już zamówienia, wżerając się w harmonogram produkcji.

"Nie trzeba było być naukowcem od rakiet, aby przewidzieć, że globalny mechanizm zostanie bardzo szybko zniszczony przez rzeczywistość krajów o wysokich dochodach, które zamierzają realizować swoje indywidualne plany" - powiedział Elder, starszy doradca ds. polityki szczepionkowej w organizacji Lekarze bez Granic.

Berkley powiedział, że COVAX włączył kraje o wysokim dochodzie do swoich pierwotnych obliczeń dotyczących podziału dawek z nadzieją, że dzięki temu będą one "bardziej zainteresowane dostarczaniem szczepionek do krajów rozwijających się". Ale tak się stało dopiero znacznie później - w połowie 2021 roku.

Tymczasem w Afryce członkowie Unii Afrykańskiej oraz Afrykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób podjęły inną inicjatywę mającą na celu pozyskanie i dostarczenie dawek szczepionek na kontynencie. Stworzyli oni wysiłek, nazwany African Vaccine Acquisition Task Team, aby zapewnić mieszkańcom Afryki dostęp do dawek szczepionek. Afrykańscy przywódcy zaczęli dawać znaki, że nie mają zaufania do COVAX-u.

"To była celowa globalna architektura niesprawiedliwości", powiedział na szczycie w następnym roku Strive Masiyiwa, który pomógł zabezpieczyć dawki dla Unii Afrykańskiej, mówiąc o nierówności szczepionek. "Wyobraźmy sobie, że mieszkamy w wiosce i jest susza. Nie będzie wystarczająco dużo chleba, a najbogatsi faceci chwytają piekarza i przejmują kontrolę nad produkcją chleba, a my wszyscy musimy iść do tych facetów i musimy prosić ich o bochenek chleba: Właśnie tak prezentuje się istniejąca architektura".

Poza obawami dotyczącymi finansowania, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i inni zwolennicy zdrowia również coraz bardziej frustrowali się tym, że niewybieralni liderzy tych globalnych organizacji zdrowotnych - w większości mężczyźni z krajów zachodnich - robili niewiele, aby włączyć innych aktorów, w tym przedstawicieli krajów o niskich dochodach, którym starali się pomóc.

Jeden z wysokich urzędników amerykańskich zrównał liderów do "kabały".

"To po prostu ci sami ludzie dzwonią do tych samych ludzi za każdym razem, gdy jest epidemia" - powiedział jeden obecny starszy urzędnik USA. "Jest bardzo mała różnorodność".

Wszystkie cztery organizacje odepchnęły to twierdzenie, mówiąc, że regularnie angażują się w kontakty z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i urzędnikami z krajów o niskim dochodzie, dla których pracują.

Masiyiwa, zamawiający szczepionki dla Unii Afrykańskiej, dołączył do zarządu Fundacji Gatesa w 2022 roku.

Nowy nacisk lobbingowy

Przez całą jesień 2020 roku Fundacja Gatesów oraz przedstawiciele CEPI, Gavi i Wellcome zintensyfikowali swoje działania lobbingowe i rzecznicze.

Według dwóch byłych wysokich urzędników amerykańskich Bill Gates, Farrar, Berkley i Hatchett rozmawiali z amerykańskimi urzędnikami i ustawodawcami, aby uzyskać ich poparcie dla COVAX, ACT-A i przekazywania dawek szczepionek za granicę.

Zgodnie z informacjami zawartymi w formularzach ujawniających lobbing, w ostatnim kwartale 2020 roku CEPI i Gavi wydały łącznie ponad 100 000 USD na lobbing w Stanach Zjednoczonych, częściowo w celu pomocy w finansowaniu operacji organizacji Covid. CEPI zwróciła się do ustawodawców o wsparcie dla 200 milionów dolarów rocznie z USAID, według ujawnionych informacji. Przedstawiciele organizacji spotkali się również kilka razy z wyższymi urzędnikami USAID, aby opracować sposób, w jaki agencja może wspierać CEPI finansowo, według byłego starszego urzędnika Trumpa w dziedzinie zdrowia. Gavi wydała około dziesiątków tysięcy dolarów na lobbowanie Kongresu i urzędników w USAID z podobnych powodów.

W Europie wewnętrzne harmonogramy spotkań rządowych pokazują, że Ursula von der Leyen, przewodnicząca Komisji Europejskiej, spotkała się z Billem Gatesem w listopadzie, aby omówić zwiększenie produkcji w Afryce. Jesienią i zimą 2020 roku CEPI, Wellcome Trust i Fundacja Gatesów również odbyły siedem spotkań z wyższymi urzędnikami Komisji Europejskiej. W Wielkiej Brytanii Gates i przedstawiciele przemysłu farmaceutycznego, w tym Pfizer i Johnson & Johnson, spotkali się z premierem Borisem Johnsonem na temat potrzeby zwiększenia zdolności i dostaw leczenia i szczepionek na całym świecie.

Fundacja Gatesa wynajęła Eurasia Group, firmę konsultingową kierowaną przez Iana Bremmera, amerykańskiego politologa, do napisania kilku dokumentów skierowanych do europejskich rządów na temat potrzeby globalnego podejścia do walki z Covidem. W jednym z dokumentów grupa stwierdziła, że "udział Niemiec w finansowaniu programu ACT-A zwróciłby się z nawiązką". Tobias Kahler, szef zespołu fundacji ds. Niemiec, Europy, Bliskiego Wschodu i Azji Wschodniej, rozpowszechnił te dokumenty, apelując do niemieckich urzędników o przeznaczenie większej ilości pieniędzy na działania ACT-A.

Działania lobbingowe zdawały się przynosić efekty.

W lutym 2021 roku ówczesny niemiecki minister finansów Olaf Scholz obiecał dodatkowe 1,5 miliarda euro dla COVAX.

Unia Europejska ogłosiła w listopadzie, że wniesie dodatkowe 100 milionów euro w postaci dotacji na wsparcie COVAX Facility, aby zabezpieczyć dostęp do przyszłych szczepionek Covid-19 dla krajów o niskich i średnich dochodach. Zobowiązania te uzupełniły pierwotną kwotę 400 milionów euro w gwarancjach, które UE przeznaczyła na COVAX na początku roku.

W grudniu Kongres Stanów Zjednoczonych zatwierdził zobowiązanie w wysokości 4 miliardów dolarów dla Gavi poprzez ustawę o finansowaniu awaryjnym.

Pomimo nowych zobowiązań wobec Gavi na koniec 2020 r., ACT-A powiedział, że potrzebuje 4 miliardów dolarów natychmiast i dodatkowych 23 miliardów dolarów w 2021 r., aby pomóc w zakończeniu pandemii, wynika z raportu, który jego rada facylitacyjna wydała w tym miesiącu.

Według dwóch byłych wysokich urzędników amerykańskich, urzędnicy z Departamentu Zdrowia i Rady Bezpieczeństwa Narodowego rozpoczęli tworzenie listy krajów, które ostatecznie otrzymają dawki szczepionek wyprodukowanych w USA. Ustanowili bieżące listy zarówno sojuszników USA, jak i krajów, które nie mogły sobie pozwolić na szczepionkę i potrzebowały pomocy w zamawianiu dawek lub które pomogły zainwestować w rozwój szczepionki.

Jednak urzędnicy Białego Domu Trumpa i liderzy operacji Warp Speed oparli się wezwaniom ze strony środowisk służby zdrowia administracji do rozpoczęcia pośrednictwa w zawieraniu umów z innymi krajami na dostawy, argumentując, że Amerykanie potrzebują ich w pierwszej kolejności, stwierdził jeden z byłych urzędników USA.

Szczepionki wchodzą do sieci

Podawanie dawek szczepionek na Covid rozpoczęło się masowo w Stanach Zjednoczonych i w całej Europie w styczniu 2021 roku. Dorośli z obniżoną odpornością i osoby starsze były pierwsze w kolejce.

Do lutego Wielka Brytania świętowała podanie 15 milionów dawek. Jednak w innych częściach Europy, zwłaszcza w Europie Wschodniej, nie podano jeszcze żadnych dawek.

Kryzys wstrząsnął regionem, ponieważ europejscy urzędnicy stanęli w obliczu zarzutów, że Europejska Agencja Leków zbyt długo zwlekała z zatwierdzeniem zastrzyków Pfizera, Moderny i AstraZeneca. W ramach operacji "Warp Speed" Stany Zjednoczone nawiązały znaczące relacje z firmami farmaceutycznymi. Europa jednak zbyt wolno nawiązywała podobne kontakty, co niemal uniemożliwiało europejskim urzędnikom spełnienie obietnic dotyczących dystrybucji. Do końca marca tylko 11 procent Niemców otrzymało pierwszą dawkę.

Choć kampania szczepień dopiero się rozpoczynała, Fundacja Gatesów przy okazji próbowała przygotować polityków na nadchodzące pandemie. W corocznym liście do kanclerz Niemiec Angeli Merkel, Bill Gates i Melinda French Gates napisali: "Nie jest za wcześnie, aby zacząć myśleć o kolejnej pandemii." List opowiada się za zwiększeniem inwestycji w badania i rozwój, nazywając organizacje takie jak CEPI "nieocenionymi."

Jeśli wdrażanie szczepionek w całej Europie było powolne, to w krajach o niskich dochodach - zwłaszcza w niektórych narodach afrykańskich, szczególnie w Afryce Subsaharyjskiej - w zasadzie nie istniało. W pierwszym tygodniu stycznia liczba zgonów na tym kontynencie wzrosła o 50 procent w porównaniu z dwoma tygodniami wcześniej, a większość z nich miała miejsce w RPA, jak wynika z danych opublikowanych przez Africa CDC.

Dopiero prawie trzy miesiące po tym, jak ludzie w USA i UE otrzymali pierwsze dawki, Afryka podała swój pierwszy zastrzyk 1 marca 2021 roku. Uzbrojone w pierwsze przesyłki, Wybrzeże Kości Słoniowej i Ghana rozdały swoje pierwsze dawki. Urzędnicy w Ghanie powiedzieli w wywiadach, że większość pierwszej transzy trafiła do pracowników służby zdrowia i osób z obniżoną odpornością.

Jednak COVAX nie był w stanie zapewnić wystarczającej liczby dawek, aby dostarczyć je wrażliwym populacjom w krajach o niskich dochodach. Nie było dodatkowych zdolności produkcyjnych, które pozwoliłyby na produkcję dawek po kosztach.

"To była celowa globalna architektura niesprawiedliwości".

     Strive Masiyiwa, zamawiający szczepionki dla Unii Afrykańskiej

Przedstawiciele czterech organizacji wezwali kraje zachodnie, aby zaczęły myśleć o przekazaniu dawek do COVAX.

"Początkowo nie było to częścią pomysłu COVAX, ponieważ nie wierzymy, że pandemia powinna być rozwiązywana poprzez darowizny. Uważamy, że powinny istnieć zamówienia i plany dla krajów oraz różnorodność dawek" - powiedział Berkley. "Jednym z problemów jest to, że nie mogliśmy zdobyć dawek w tym momencie. I tak otworzyliśmy się na darowizny. To było skomplikowane."